ابرماه چیست؟

ابرماه:

ابرماه چیست؟ در این مقاله به دنبال پاسخ این پرسش هستیم، پس با ما همراه باشید.

ماه نزدیک ترین همسایه زمین در فضا است. ماه آنقدر به ما نزدیک است که می توانیم تا حدی عوارض سطحی آن را با چشم غیرمسلح ببینیم. از دید ساکنین زمین پس از خورشید، ماه روشن ترین شی در آسمان است. امروزه به دلیل آلودگی نوری و وجود ساختمان های بلند ما بخش زیادی از آسمان شب و ستارگان را در شهرها از دست داده ایم. درنتیجه ماه یکی از جذاب ترین و در دسترس ترین سوژه های رصدی و عکاسی در شهرهای امروزی است. اگر هر شب به آسمان نگاه کنیم متوجه می شویم شکل ماه در آسمان شب کمی تغییر می کند. سوال اینجاست چرا؟

ویژگی های ماه:

ماه یکی از بزرگترین و سنگین ترین اقمار در منظومه شمسی نسبت به سیاره اصلی خود است. ماه حدود ۶/۴ بیلیون سال پیش تشکیل شده است. فاصله متوسط بین مراکز زمین و ماه حدود ۳۸۴۰۰۰کیلومتر است. ماه از خود نوری ندارد و روشنایی آن به علت انعکاس نور خورشید است. برخلاف اینکه ماه قمر زمین است اما با زمین متفاوت است. به عنوان مثال ماه جو ندارد و فاقد میدان مغناطیسی است. همچنین سطح ماه میلیون ها سال است که بدون تغییر مانده است.

ماه و خورشید روی کره سماوی مسیری را از غرب به شرق، اما در بازه های زمانی متفاوت می پیمایند. ماه در ۴ هفته مسیر حرکت خود به دور زمین را طی می کند. برای چرخش ماه به دور زمین و برگشت به حالت اولیه نسبت به خورشید، به طور متوسط باید ۲۹/۵۳۰۵۹روز عرفی ( ۲۹روز و ۱۲ساعت و ۴۴دقیقه و ۲/۷۸ثانیه) بگذرد. این مدت را یک ماه هلالی می گویند. این اندازه تحت اختلالات مداري تا ۱۳ساعت تغییر می کند.گردش ماه به دور زمین هم جهت با چرخش زمین ( ناظر ساکن در قطب شمال پادساعتگرد) است. در حضور جاذبه گرانش زمین ماه یک مدار بیضی شکل (خروج از مرکز ماه e= 0.0549) دارد.

در نتیجه، دو فاصله اکسترمم در هر مدار داریم.

۱- نقطه حضیض perigee مداری: نزدیکترین فاصله ماه از زمین است که حدود ۳۶۰۰۰۰ کیلومتر است.

۲- نقطه اوج apogee مداری: دورترین فاصله ماه از زمین و حدود ۴۰۶۰۰۰ کیلومتر می باشد.

با در نظر گرفتن اثرات گرانش خورشید و تا حدی سیارات، این مدار دچار اختلال و تغییر می شود. این اختلالات بر ماه، بستگی به شرایط قرار گرفتن این اجرام سماوي نسبت به یکدیگر دارد. به عنوان مثال اثر جاذبۀ خورشید بر ماه، هنگامی که زمین در مدار خود در حضیض قرار گرفته است، بیشتر از زمانی است که زمین و ماه در اوج قرار گرفته است. همچنین این اثرات هنگامی که زمین و خورشید در یک سمت ماه قرار می گیرند، با زمانی که در دو طرف ماه قرار گرفته باشند متفاوت است. در نتیجه حرکت ماه خیلی پیچیده است، ولی با محاسبه عوامل مؤثر در حرکت مداري آن می توان در هر لحظه با دقت زیاد مکان ماه را بدست آورد.

قطر زاویه اي ماه

به دلیل بیضوي بودن مدار ماه به گرد زمین، فاصله ماه از زمین مدام در حال تغییر است. هنگامی که ماه در حضیض مدارش قرار گرفته است، قطر دایرة فرضی ماه، به حداکثر میرسد. برعکس، هرچه ماه به نقطه اوج در مدارش نزدیک می شود، قطر آن کمتر می شود. قطر ماه در حالت حضیض ۰/۵۶درجه است ولی در حالت اوج به ۰/۴۹درجه کاهش مییابد. این پدیده، تأثیر زیادي در رؤیت هلال دارد.

فازها یا اهله ماه

فرض کنیم خورشید از سمت راست به ماه و زمین بتاید، نیمه چپ ماه و زمین تاریک و فقط نیمه راست آنها روشن است. توجه به موقعیت ماه، زمین و خورشید نسبت به یکدیگر، بخش متفاوتی از نیم کره روشن ماه، رو به زمین است. در نتیجه ما هر شب کسرهای متفاوتی از سطح روشن ماه را می بینیم و به آن فازها یا اهله ماه می گوییم.

فارهای ماه تشکیل یک چرخه می دهند و در مدت زمان ۲۹٫۵ روز ماه این چرخه را کامل می کند. چرخه اهله های زمین مرکزی ماه، یک ماه هلالی طول می کشد. این اهله ها به ترتیب زیر اتفاق می افتد: ماه نو، هلال افزایشی، تربیع اول، محدب افزایشی، ماه کامل، محدب کاهشی، تربیع دوم، هلال کاهشی، و برگشت به ماه نو.

اهله ماه:

این چرخه با ماه نو شروع می شود. در این حالت فاصله ماه و خورشید به کمترین حالت می رسد و تقریباً چیزي از بخش روشن ماه رو به زمین نیست. در این حالت ماه در امتداد خورشید قرار می گیرد، در نتیجه هنگام طلوع خورشید طلوع و هنگام غروب آن غروب می کند. پس از گذشت سه الی ۴ روز و با طی کردن بخشی از مدار، قسمت های بیش تری از نیمه روشن ماه قابل رویت است. ماه در حالت هلال افزایشی قرار می گیرد.

بعد از یک هفته ماه به مکانی می رسد که یک چهارم آن از نظر ساکنین زمین روشن است (تربیع اول). حدود ۴ روز بعد ماه در فاز محدب افزایشی قرار می گیرد.

ماه بدر:

دو هفته بعد از ماه نو ماه در نقطه مقابل خورشید نسبت به زمین در کره سماوی قرار می گیرد. ناظر زمینی نیم کره کامل ماه را درخشان مشاهده می کند و به اصطلاح به آن “ماه کامل” می گویند(بدر). در این حالت ماه هنگام غروب خورشید طلوع و هنگام طلوع خورشید غروب می کند. پس از ماه کامل ، ماه به تدریج کوچکتر می شود و ما به تدریج قسمت های روشن کمتری را رویت می کنیم. به این صورت که در ادامۀ مسیر ماه در طرف مقابل به خورشید می رسد و فقط یک چهارم ماه درخشان دیده می شود (تربیع دوم). سپس، بخش روشن ماه به تدریج کم می شود تا دوباره به صورت هلال باریکی دیده می شود.

انواع ماه کامل

همان طور که گفته شد ماه کامل زمانی اتفاق می افتد که بخشی که در مقابل زمین است کاملا بوسیله خورشید بدرخشد. گاهی اوقات ماه کامل ممکن است قرمز به نظر بیاید و یا بزرگتر از حالت عادی در آسمان شب دیده شود. در حقیقت این تغییرات در رمگ و اندازه ظاهری هستند و به دلیل موقعیت ماه از خورشید و زمین است. انواع مختلفی از ماه کامل وجود دارد. به عنوان مثال می توان ماه خونین(Blood Moon)، ابر ماه(supermoon)، ماه آبی(blue moon) و ماه خرمن(harvest moon) و … را نام برد. در بخش های بعدی به توضیح این ماه های کامل غیرطبیعی می پردازیم.

ابرماه

با حرکت ماه به دور زمین نقاط اوج و حضیض به طور دوره ای اتفاق می افتند. به لطف تاثیر گرانش خورشید و سیارات دیگر شکل مدار ماه در طول زمان  تغییر می کند. این نقاط گاهی از حالت معمولی خارج می شوند و بعضی از نقاط حضیض ماه نسبت به بقیه نزدیک تر هستند. وقتی ماه کامل در نقطه حضیض مداری اتفاق بیفتد، ماه از حالت عادی ماه کامل کمی بزرگتر و درخشان تر در آسمان شب دیده می شود که به آن “ابرماه” می گویند. ابرماه در واقع یک نام مستعار برای ماه کامل در نقطه حضیض مداری است. کلمه “ابرماه” در سال ۱۹۷۹ توسط منجمی به نام ریچارد نول ( Richard Nolle) ابداع شد که به ماه نو و یا ماه کامل گقته می شد. امروزه این اصطلاح برای توصیف چیزی است که منجمان ماه کامل در نقطه حضیض  می دانند.

چه چیزی ابرماه را متفاوت میکند؟

ابرماه یک نوع نادر از ماه کامل است. شعاع زاویه ای و قطر ماه در این حالت نسبت به ماه های کامل دیگر کمی بزرگتر است. ابرماه حدود ۱۴ درصد بزرگتر و ۳۰ درصد درخشان تر از حالت عادی است. در حالی که هر ماه یک ماه کامل داریم، ابرماه می تواند حداکثر چند بار در سال اتفاق بیفتد. به این دلیل که باید در زمان درستی اتفاق بیفتد. ماه باید هم کامل و هم در نزدیکترین فاصله از زمین باشد.

تشخیص ابرماه:

اغلب اوقات تشخیص تفاوت ماه کامل و ابرماه دشوار است. بهترین زمان برای مشاهده ابرماه زمانی است که نزدیک افق قرار دارد.  شما باید قدردان این لحظه نایاب در زمان و مکان باشید! برای نگاه کردن به ابرماه کافی است ماه را در شرق جستجو کنیم. هم زمان با غروب خورشید در غرب و طلوع ماه در شرق، ماه به شدت بزرگ دیده می شود. این ماه خیالی وقتی اتفاق می افتد که ماه نزدیک افق باشد و اجسامی مانند درختان یا ساختمان ها در خط دید ما باشند. چرا که این اجرام نزدیک در جلوی ماه هستند. به دلیل وجود این اجسام ذهن ما در تله فکری می افتد که ماه در راستای خط دید ما خیلی نزدیکتر به این اجسام است.

جالب است که ماه هنگام طلوع و غروب خود خیلی بزرگتر از وقتی که بالای سر ما قرار دارد دیده می شود. چون وقتی ماه بالای سر ما قرار دارد هیچ جسم نزدیکی وجود ندارد که بتوانیم با ماه مقایسه کنیم. می توانید این را چک کنید! وقتی ماه طلوع می کند یک سکه در طول بازوی شما ماه را می پوشاند. این عمل را در طول عصر انجام دهید، می بینید که اندازه ماه تغییر نمی کند؟!

نام های ماه کامل

در زمان های قدیم تغییر فصول با ماه قمری نسبت به سال خورشیدی رایج تر بود. برای هزاران سال، ساکنین اروپا و قبایل محلی امریکا ماه ها را با خصوصیاتی که با تغییر فصل و طبیعت داشتند نام گذاری می کردند. برخی از این نام ها برای ماه های قمری مختلف یکسان هستند. مانند ماه خرمن، ماه توت فرنگی و یا ماه برف. برخی از این نام های محلی توسط مردم آلگونکین استفاده می شد که ساکنین مناطق وسیعی از نیوانگلند تا دریاچه سوپریر بودند.

نام های تاریخی:

تقویم ژولیانی در سال ۴۵ قبل از میلاد نام های ماه قمری را معرفی کرد. پس از آن در اروپا استفاده از نام های ماه رایج تر شدند. با این حال نام های باستانی فراموش نشده بودند. چارلمنگ (چارلز بزرگ) در سال های ۷۷۴ تا ۸۱۴ قبل میلاد پادشاه فرانکس و بعدا پادشاه روم بود. او نام های ماه آلمانی قدیم را معرفی کرد. مجموعه نام های ماه قمری انگلو- ساکسون انگلیس قدیم Anglo-saxon نیز در سال ۷۲۵ توسط راهب انگلیس ونربل بیده معرفی شد.

امروزه بسیاری از نام های باستانی ماه به عنوان نام هایی برای ماه کامل هر ماه قمری پذیرفته شده است. یک بررسی معمولی که توسط کشاورزان قدیم منتشر شد، می گوید که امریکایی های استعماری نام های بومی را پذیرفتند و آنها را در تقویم جدید جای دادند. با این حال به نظر می رسد که نام های امروزی ماه کامل ریشه آنگولا- ساکسون و آلمانی نیز دارند.

اکنون نام های مختلف ماه قمری سال را معرفی می کنیم.

• ماه ژانویه: ماه گرگ

ماه کامل در ژانویه ماه گرگ نام دارد. که پس از زوزه گرگ نامگذاری شده است و احتمالا ریشه در تقویم قمری آنگلو- ساکسون دارد. نام های دیگر شامل ماه بعد از جشن میلاد عیسی مسیح، ماه پیر، ماه یخ و ماه برف است.

• ماه فوریه: ماه برف

ماه برف نام ماه کامل در ماه فوریه است. این نام به دلیل شرایط برفی نام گذاری شده است. بعضی قبایل امریکای شمالی به دلیل کمبود منابع غذایی در طول نیمه زمستان به آن ماه گرسنگی نیز می گویند. نام های دیگر شامل ماه طوفان و ماه پرهیزکاری است. البته نام آخر بیشتر برای ماه کامل مارچ متداول است.

• ماه مارچ: ماه کرم

آخرین ماه کامل در فصل زمستان در ماه مارچ اتفاق می افتد و به ماه کرم معروف است. در حقیقت زمستان تمام می شود و کرم های زمین بیرون می آیند. همچنین به عنوان ماه گاو، ماه پوسته، ماه شیره و ماه لاغر نیز شناخته می شود. قدیمیان انگلیسی آنگلو- ساکسون به آن ماه لاغر می گویند.

• ماه اپریل: ماه صورتی

به ماه کامل در اپریل ماه صورتی می گویند که از گل های صورتی (گیاهان فلوکس) که در اوایل بهار شکوفه می دهند می آید. نام های دیگر این ماه کامل شامل ماه جوانه زدن چمن، ماه ماهی، ماه خرگوش و قدیمیان انگلیسی/آنگلو-ساکسون به آن ماه تخم مرغ نیز می گویند. همجنین به دلیل استفاده از این ماه در بدست آوردن زمان عید پاک به آن  به آن ماه پاسچال(رستاخیز) می گویند

• ماه مه: ماه گل

این ماه به عنوان ماه گل شناخته می شود که نشان دهنده گل هایی است که در طول این ماه شکوفه می دهند. و این ماه در سال بیشترین گل را دارد. نام های دیگر شامل ماه کاشت ذرت است. قدیمیان انگلیسی آنگلو-ساکسون به آن ماه شیر می گویند.

• ماه ژوئن: ماه توت فرنگی

ماه کامل در ماه ژوئن ماه توت فرنگی نام دارد. چون این توت های قرمز کوچک در این ماه می رسند. نام های دیگر نیز وجود دارد مانند ماه داغ، ماه رز و ماه چمنزار است.

• ماه ژوئیه: ماه گوزن نر
  ماه کامل در ماه ژوئیه ماه گوزن نر نام دارد. در حوالی این ماه شاخ جدید در پیشانی گوزن نر بیرون می آید. این ماه کامل همچنین ماه طوفان، ماه زگیل، و قدیمیان انگلیسی آنگلو- ساکسون به آن ماه یونجه می گویند.

• ماه آگوست: ماه ماهی خاویاری

این ماه ماهی خاویاری نام دارد چون تعداد زیادی از ماهی ها در دریاچه وجود داشتند. قبایل آلگونکین Algonquin در این ماه ماهیگیری می کردند. نام های دیگر شامل ماه ذرت سبز، ماه کمیاب، ماه میوه و ماه غلات در آنگلو- ساکسون است.

• ماه سپتامیر: ماه خرمن

واژه ماه خرمن به ماه کامل و روشنی گفته می شود که در نزدیکی آغاز ماه پاییز اتفاق می افتد.  زمانی که کشاورزان قدیم به نور ماه نیازمند بودند تا محصولات خود را در آخر شب برداشت کنند. نور ماه به ویژه در طول پاییز وقتی محصولات زیاد هستند مهم بود. این نام مطابق با نام قدیمیان انگلو- ساکسون است.

• ماه اکتبر: ماه شکارچی

هر سه سال یکبار، ماه شکارچی همان ماه خرمن است. به طور سنتی، مردم در نیمکره شمالی ماه اکتبر را مشغول تهیه کردن غذا  برای گذراندن زمستان بودند. در واقع آن ها در این ماه به شکار کردن، ذبح کردن و نگه داری گوشت به عنوان غذا می پرداختند.   در نتیجه ماه اکتبر را ماه شکار می نامیدند. ماه چمن در حال مردن، ماه خونین یا ماه زرنگ نیز نامیده می شود. البته این ماه خونین نباید با کسوف کلی که به ماه خونین معروف است اشتباه گرفته شود.

• ماه نوامبر: ماه سگ آبی

مطابق فولکلور، در این ماه سگ های آبی فعالیت خود را برای آماده شدن در زمستان شروع می کنند. به همین دلیل ماه کامل در ماه نوامبر ماه سگ های آبی نامگذاری شد. همچنین به ماه یخ زده، و همراه ماه کامل دسامبر گاهی به ماه بلوط نیز نامیده می شود. اگر ماه کامل سگ آبی آخرین ماه کامل قبل از انقلاب زمستان باشد به عنوان ماه سوگواری نیز شناخته می شود.

• ماه دسامبر: ماه سرد

در ماه دسامبر در اکثر مناطق نمیکره شمالی زمستان شروع می شود و به ماه کامل در ان ماه سرد می گویند. قدیمیان انگلو-ساکسون به آن ماه قبل از جشن میلاد مسیح می گویند در حالی که نام دیگر آن ماه گرگ است. اگر چه این نام برای ماه کامل ژانویه مرسوم تر است.

چند ماه خاص دیگر

ماه خونین

ماه خونین در طول خسوف کلی اتفاق می افتد. در خسوف زمین بین ماه و خورشید است و ماه از نورخورشید پنهان می شود. در این حالت تنها نوری که به ماه می رسد از لبه های جو زمین است. مولکول های هوا در جو زمین بیشتر نور آبی را پخش می کنند و نور باقی مانده به سطح ماه با تابش قرمز منعکس می شود و ماه را به صورت قرمز ظاهر می کند. نام “ماه خونین” همچنین به ماه که مانند بشقاب قرمز دیده می شود و به خاطر گرد و غبار، دود و یا مه در آسمان است گفته می شود.

ماه آبی

وقتی شنیدید کسی گفت “یک زمانی در ماه آبی …” باید بدانید که در مورد یه اتفاق کمیاب صحبت می کند. ماه آبی در واقع رنگش آبی نیست. ماه آبی هیچ تفاوتی با ماه کامل که در هر ماه اتفاق می افتد ندارد. ماه آبی خاص است چون یک ماه کامل اضافی در یک فصل است. معمولا این ماه هر دو سال و نیم اتفاق می افتد. از دهه ۱۹۴۰ واژه ماه آبی برای دومین ماه کامل در یک ماه تقویم است. به این ترتیب بعضی از سال ها ۱۳ ماه کامل دارند که حداقل یکی از آنها ماه آبی  نام دارد.

نویسنده: محدثه سیفی