المپیاد نجوم (قسمت ۱- آشنایی با المپیاد)

المپیاد نجوم!

اسمی آشنا برای دانش آموزان علاقمند به نجوم.

مخصوصا نهمی ها و دهمی ها!!

چقدر با المپیاد نجوم آشنا هستید؟ آیا واقعا تصمیم داریم در این رقابت سخت شرکت کنید و خود را محک بزنید؟

اگر دانش آموز متوسطه اول و یا دانش آموز پایه دهم هستید و احساس ذوق و شور زیادی نسبت به نجوم در درون خود حس می کنید؟

اگر رویای فیزیک دان شدن را در سر دارید؟

و اگر قصد دارید ادامه زندگی خود را در دنیای فیزیک به سر ببرید، المپیاد نجوم یکی از عرصه هایی است که می توانید خودتان را محک بزنید، تا ببینید چقدر توان قدم گذاشتن در این راه را دارید و آیا واقعا فیزیک مسیر اصلی زندگی دانشگاهی شما خواهد بود؟

البته بزارید همین ابتدای کار یه نکته رو بگم! شما بدون شرکت در المپیاد هم می توانید به تمامی رویاهای خود در دنیای فیزیک و نجوم برسید و المپیاد تنها یکی از دهها راه موجود هست و مسیری با ریسک ها و سختی های زیاد هست.

ابتدا با المپیاد کمی بیشتر آشنا شویم:

تاریخچه المپیاد نجوم و اخترفیزیک، در سال ۱۹۹۶ اولین المپیاد جهانی نجوم، بین دو کشور روسیه و سوئد برگزار شد. پس از دوازده دوره در سال ۲۰۰۷ این المپیاد با تغییرات اساسنامه‌ای المپیاد جهانی نجوم و اختر فیزیک نام گرفت که اولین دوره جدید در تایلند، دومین دوره در اندونزی و سومین دوره آن (۲۰۰۹) در ایران برگزار شد. حضور موفق دانش آموزان ایرانی در عرصه رقابت‌های جهانی و همچنین تجربه خوشایند میزبانی المپیاد جهانی فیزیک ۲۰۰۷ در اصفهان، موجب گردید تا در رای گیری هیأت داوران در تایلند، میزبانی سومین المپیاد جهانی و اختر فیزیک ۲۰۰۹ به ایران واگذار شود.

روسیه اولین میزبان این مسابقات بوده و تا کنون در کشورهای روسیه (۶بار)، اوکراین (۳بار)، چین (۲بار)، سوئد، هند، تایلند، اندونزی و ایران (هرکدام ۱بار) برگزار شده ‌است.

نحوه برگزاری مراحل سه‌گانه المپیاد نجوم:

المپیاد نجوم همچون المپیادهای دیگر طی ۳ مرحله توسط باشگاه دانش پژوهان جوان برگزار می شود.

در مرحله اول همه علاقه مندان در سراسر کشور در یک آزمون تستی شامل ۳۵ سوال شرکت می‌کنند. این آزمون معمولا در اواخر بهمن  هر سال برگزار و نتیجه آن اواخر اسفند ماه اعلام می­‌شود (نمره کف قبولی مرحله اول المپیاد نجوم عموما بین ۱۰% تا ۱۵% است). بعد از این مرحله و پذیرش حدود ۶۰۰ تا ۸۰۰ نفر از پایه دوم و سوم  آزمون مرحله دوم برگزار می شود. مرحله دوم المپیاد نجوم حدود ۷۰ روز پس از مرحله اول و در دهه اول اردیبهشت سال بعد برگزار می­‌شود. این آزمون به صورت کتبی شامل ۶ تا ۱۰ سوال و به مدت زمان ۲۷۰ دقیقه بر گزار می‌گردد. پیداست که آزمون مرحله دوم آزمون ساده ای نیست و اکثر کسانی هم که المپیاد می­‌خوانند در واقع برای عبور از این مرحله تلاش می کنند. بعد از این آزمون حدود ۴۰ نفر از کل کشور پذیرفته شده و در تابستان آن سال به مدت ۲٫۵ ماه در کلاس های فشرده باشگاه دانش پژوهان شرکت می کنند (کف قبولی مرحله دوم بنابر نتایج سال­های گذشته بین ۲۸% تا ۴۰% نمره کل آزمون بوده است).

در مرحله سوم، ۴۰ نفر برگزیده ‌ی مرحله دوم در یک دوره آموزشی در تهران شرکت می کنند و به آنها مباحثی بسیار پیشرفته ‌تر از مباحث قبل تدریس می شود. در پایان دوره‌ی تابستانه از آنها امتحان‌های تئوری و عملی (برخلاف مراحل اول و دوم، در مرحله سوم آزمون عملی رصد سهم عمده ای در نتایج و تعیین رنگ مدال دانش‌آموزان دارد) گرفته خواهد شد و با توجه به نتایج به دست آمده به ۱۰ نفر اول مدال طلا و مابقی مدال نقره و برنز اهدا می‌شود. در صورتی که نمرات دانش پژوهی بسیار پایین باشد به ایشان مدالی تعلق نخواهد گرفت و با اهدای یک دیپلم افتخار از وی قدردانی به عمل می‌آید.

شرکت در المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک

پس از اهدای مدال طلا به ۱۰ نفر برتر مرحله‌ی سوم (دوره تابستانه)، این افراد با توجه به برخورداری معافیت از کنکور، به جای شرکت در کلاس های سال دوازدهم (پیش دانشگاهی سابق)، به مدت ۶ ماه و هفته ‌ای ۲ تا ۳ روز در کلاس های آمادگی برای المپیاد جهانی نجوم در باشگاه دانش‌پژوهان شرکت می کنند و پس از آن با توجه به نمرات کسب شده در آزمون‌های تئوری و علمی، ۵ نفر اول در قالب تیم «الف» و ۵ نفر دوم در قالب تیم «ب» به مسابقات جهانی المپیاد نجوم اعزام می‌شوند.

المپیاد جهانی نجوم و اخترفیزیک در هر سال، به مدت ۱۰ روز زیر نظر وزارت مربوطه در کشور میزبان سازماندهی می‌شود. هر کشور می‌تواند یک تیم حداکثر ۵ نفره شامل دانش‌آموزان و دو نفر بزرگسال به عنوان رهبر تیم به مسابقات بفرستد (بعضی کشورها مانند ایران، تیم دومی را تحت عنوان مهمان به مسابقات می‌فرستند). رهبران تیم (تیم لیدرها) می‌توانند سوالات را به زبان مادری دانش‌آموزان ترجمه کنند. تمام هزینه‌های این ۷ نفر در این ده روز، توسط برگزارکنندگان تامین می‌شود و شرکت‌کنندگان تنها هزینه سفر خود را پرداخت می‌کنند.

مباحث اصلی در المپیاد نجوم و اخترفیزیک:

نجوم کروی:

این قسمت از نجوم به بررسی زمان، موقعیت مکانی و حرکت (طلوع، غروب، گذر و …) ستارگان و سیارات در کره­ی آسمان می­‌پردازد. شروع و پیدایش آن بر اساس ابداع مثلث کروی و روابط آن بود که به نقلی به ابوریحان بیرونی می­‌رسد.

مکانیک سماوی:

مکانیک سماوی به مطالعه­‌ی نحوه حرکت اجسام آسمانی در مدارهایشان می­پردازد. در این علم، نیروهای وارد بر اجرام سماوی بررسی و مدار حرکت آنها تعیین می­‌شود (و یا با دانستن مسیر حرکت اجرام، نیروهای وارد بر آنها را شناسایی می­‌کنیم). با دانستن معادله مداری هر جسم، می­‌توانیم به موقعیت مکانی آن در هر زمان دلخواه پی ببریم. تسلط بر این مبحث به دانش فیزیک مکانیک، مشتق و انتگرال و معادلات دیفرانسیل نیاز دارد.

اخترفیزیک:

در این قسمت به مطالعه ستاره‌­ها و هر آنچه که در ظاهر آنها نمایان است می­‌پردازیم. معمولا بررسی مشخصه­های ظاهری ستارگان (جرم، دما، قطر، سرعت، درخشندگی و …) در مرحله اول المپیاد و فیزیک درون ستارگان (نحوه تولید انرژی، نحوه برقراری تعادل­های هیدرواستاتیکی و ترمودینامیکی، نحوه انتقال انرژی و …) در مرحله دوم مورد آزمون واقع می­شوند.

کیهان­شناسی و دینامیک کهکشانی:

کیهان­شناسی علم بررسی عالم در مقیاس­‌های بسیار بزرگ است به‌طوری که کوچکترین اجرام مورد بحث در کیهان­شناسی، کهکشان­ها هستند و نه ستارگان و سیارات. به تاثیر کهکشان­ها بر روی هم یا خوشه‌­های کهکشانی و برآیند آنها و همینطور انبساط جهان پرداخته می­‌شود. اینکه جهان چه ساختاری دارد، در چه مرحله­ای از وضعیت تکاملی خود به سر می­برد و آینده آن چگونه خواهد بود.تسلط بر مبحث کیهان­شناسی نیاز به ریاضیات پیشرفته دارد.

ابزارشناسی و رصد:

همانند سایر علوم که با آزمایش، اطلاعات جمع آوری می‌­کنند در نجوم هم آزمایشگاه طبیعی ما کره­ی آسمان است و تمام آنچه ما انجام می­‌دهیم، مشاهده و ثبت اطلاعات است. شناخت صورت‌­های فلکی، موقعیت آنها در آسمان، آشنایی با ابزارهای رصدی (دوچشمی­‌ها، تلسکوپ­‌ها و CCDها) و نحوه محاسبه­‌ی پارامترهای فنی و اپتیکی آنها موضوع پراهمیت دیگری است که شرکت­ کنندگان در المپیاد نجوم و اخترفیزیک باید با آن آشنا باشند.

همانطور که متوجه شده­‌اید، بر خلاف تصور بسیاری از افراد غیرمتخصص و یا ناآشنا با المپیاد نجوم، این المپیاد بسیار تخصصی بوده و سطح دشواری آن هرگز کمتر از المپیادهای فیزیک، زیست، شیمی و کامپیوتر نیست.

منابع مناسب برای مطالعه:

• بین کتاب های نجوم به زبان ساده، ستاره شناسی به زبان آدمیزاد و نجوم دینامیکی یکی از آنها کفایت می کند و بیشتر نجوم دینامیکی را توصیه می کنیم.

توضیحات المپیاد برگرفته از وبسایت آیریسک

خوب، من قصد دارم در المپیاد نجوم شرکت کنم؟ چکارکنم؟

اول از همه پیشنهاد می کنم یک نمونه از سوالات مرحله اول المپیاد را از  اینجا دانلود کنید و با حوصله تمام سوالات آن را بخوانید تا نسبت به سوالات المپیاد ذهنیت بهتری پیدا کنید.

حالا تصمیم قطعی گرفتید؟؟

اگر بله، پس با ما همراه شو…

برای شروع باید ابتدا ریاضی و فیزیک خود را قوی کنید!

منابع آموزشی برای مطالعه ریاضی و فیزیک را در مقاله بعدی ما بخوانید.